Op weg naar een rechtvaardige kledingindustrie.
“Terwijl wij als consumenten steeds vaker en goedkoper kleding kopen, werken miljoenen mensen in fabrieken onder onmenselijke omstandigheden en tegen een hongerloon.” vertelt Ineke Zeldenrust, een van de mede-oprichters van Schone Kleren Campagne. De organisatie werd opgericht toen eind jaren 80 vorige eeuw diverse onderzoeken de misstanden in de kledingindustrie aan het licht brachten in landen als Bangladesh, India en ook in Europa. Steeds meer organisaties en activisten raakten betrokken en sloten zich aan bij deze groeiende beweging voor schone kleren. Schone Kleren Campagne wijst merken en overheden sindsdien op hun verantwoordelijkheid in de zorg voor mens en milieu voor een betere, veiligere kledingindustrie.
Ineke vertelt: “Schone Kleren Campagne strijdt ervoor dat de mensen die onze kleding maken dat onder veilige omstandigheden kunnen doen en daar een eerlijke prijs voor betaald krijgen.” De organisatie doet dat door invloed uit te oefenen op de hele productieketen van kleding. Van het hoofdkantoor van kledingbedrijven tot de fabrieken waar de arbeiders werken. Tot aan de winkels in de winkelstraat. Dit systeem kent altijd al problematische aspecten, en in tijden van crisis zien we dat merken hun verantwoordelijkheid in de keten vaak ook nog eens doorschuiven. De zwaarste lasten komen daarbij vrijwel altijd op de schouders van de kledingarbeiders terecht. Concreet betekent dit dat de mensen die onze spijkerbroeken maken ondanks extreem lange werkdagen geen leefbaar loon betaald krijgen en niet genoeg verdienen om hun kinderen te eten te geven en naar school te sturen.”
Het probleem ligt deels bij het gebrek aan wetgeving en handhaving; zonder wettelijke druk blijven bedrijven wegkomen met uitbuiting en milieuschade. Bijvoorbeeld in het geval van kledingarbeiders in Bangladesh en Pakistan, waar merken tot voor kort hun verantwoordelijkheid ontliepen door te weigeren veiligheidsafspraken te ondertekenen. “Als consument zijn we niet schuldig aan dit problematische systeem, maar we kunnen hierop wél invloed uitoefenen”, zegt Ineke krachtig.
Schone Kleren Campagne bestaat in 2025 al 35 jaar, en zet zich in om de omstandigheden van textielwerkers wereldwijd te verbeteren. Meer dan 80% van de kledingarbeiders is vrouw. De organisatie werkt nauw samen met vakbonden en vrouwenorganisaties om arbeiders een stem te geven en actie te voeren.
Schone Kleren Campagne heeft gemerkt dat sinds het instorten van het Rana Plaza-complex in 2013 merken eindelijk over de brug kwamen voor veiligere werkomstandigheden. “Dankzij de publieke druk van onder andere consumenten hebben sommige merken eindelijk het Internationaal Akkoord ondertekend. Dit leidde tot veiligere fabrieken, met bijvoorbeeld nooduitgangen en brandblussers – waar die er voorheen niet waren. In Pakistan weten de autoriteiten dat ze stappen moeten zetten voor fabrieksveiligheid, simpelweg omdat grote merken meedoen aan het Akkoord. Bij dit veiligheidsprogramma horen namelijk onafhankelijke inspecties in fabrieken en een klachtenmechanisme voor arbeiders.” vertelt Ineke. “Door de druk van consumenten op merken om het internationale veiligheidsakkoord te tekenen, transparant over hun productieketen of leefbaar loon te betalen – kan er dus echt iets in beweging worden gezet.”
Tijdens de coronapandemie werden orders bij fabrieken door merken geannuleerd. Hierdoor kwamen kledingarbeiders op straat te staan zonder sociale zekerheid zoals een ontslagvergoeding of uitkering. Ineke vertelt: “Dit gebeurt vaker, ook bijvoorbeeld na de aardbeving in Turkije. Hier kunnen we, als consumenten, een verschil maken door druk te zetten op merken – zij hebben namelijk de macht om fabrieken te bewegen hun arbeiders goed te behandelen. Door massaal onze stem te laten horen voor wat we belangrijk vinden, kunnen we bedrijven aanmoedigen om tot actie over te gaan. “Uiteindelijk geldt namelijk het aloude gezegde: de klant is koning. Ook in deze sector.”
“Er is verandering mogelijk. Morgen als we echt zouden willen!”
Toen ik Ineke vroeg of ze zelf nog kleding kocht, moest ze lachen: “Ik koop praktisch alles tweedehands. Dat is makkelijk, er is aanbod genoeg. Maar ik weet ook dat ik meer invloed heb, dan alleen met mijn koopgedrag. Ik spreek me erover uit en dat maakt een nog veel grotere impact.” Het mooie plaatje aan de voorkant van de mode-industrie met chique modellen op de rode loper staat in groot contrast met de realiteit van veel vrouwen in de fabrieken. Ineke vult aan: “Er is zo’n disbalans tussen de reclames en wat wij betalen en de realiteit van hoe arbeiders leven, werken en betaald krijgen. Het wrange is dat dit een probleem is dat op te lossen valt.”
Schone Kleren Campagne houdt ook de Nederlandse doorvertaling van de Europese ‘anti-wegkijkwet’ nauwlettend in de gaten. Deze wet houdt in dat bedrijven worden verplicht om ervoor te zorgen dat er in hun productieketen geen misstanden zijn voor mens en milieu. Als die er toch zijn moeten ze dit oplossen. Anders kunnen ze grote boetes krijgen of worden aangeklaagd. “Medewerking van overheden is ook cruciaal in het verbeteren van dit problematische systeem. Ten tijde van Rana Plaza in 2013 heeft dit geleid tot doorbraken door vruchtbare samenwerking met Lilianne Ploumen (red. destijds minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking). Momenteel is dat een stuk lastiger in Nederland, waar de politieke agenda momenteel gericht is op het inperken van het demonstratierecht en de bezuinigingen op financiering van organisaties zoals de Schone Kleren Campagne. Terwijl we juist nu zien, met de opkomst van ultra-fast fashion, dat ons werk belangrijker is dan ooit”, verzucht Ineke.
Het is makkelijk om ontmoedigd te raken door dit alles, maar verandering is mogelijk, stap voor stap. Iedere actie telt. Wil je geïnformeerd blijven over de kledingindustrie en het werk van Schone Kleren Campagne? Schrijf je in voor hun nieuwsbrief of volg ze op Instagram! Meer doen voor een schone kledingindustrie? Sluit je aan als supporter van Schone Kleren Campagne.
Wil je weten hoe je mee kunt doen? Bezoek de website op schonekleren.nl of volg ze op Instagram @schonekleren.
Schone Kleren Campagne is een wereldwijd netwerk met meer dan 220 aangesloten mensenrechten- en consumentenorganisaties, vrouwengroepen en vakbonden in 45 landen.
Lees hier meer over de impact van de kledingindustrie.