Het zijn grimmige tijden. Laat ik vooropstellen dat ik van nature een optimistisch mens ben, geloof ik. En naarmate je ouder wordt, wil je niet vervallen in gesomber of cynisme. En dat hoeft ook niet.
Ik las deze week weer eens een post van de onvolprezen Jan Rotmans. Hij zegt dat er veel narigheid op je afkomt als je het nieuws volgt, maar dat er een krachtige onderstroom is, een onderstroom die nog nooit zo sterk is geweest als nu. Die krachtige onderstroom wil de boel veranderen, in wijken, buurten en gemeenschappen. Mensen die zich inzetten, die in actie komen. Er worden clubs, organisaties en initiatieven opgezet, met als doel het leven en de leefomgeving een beetje eerlijker en een beetje beter te maken.
Bovendien las ik toevallig deze week ook een boekje van de al even onvolprezen primatoloog -maar inmiddels is ze natuurlijk veel meer dan dat- Jane Goodall. ‘Het boek van hoop’. Nou, ik heb zelden een boek gelezen waarvan de titel zo één op één de lading dekt.
Soms klinkt het woord ‘hoop’ als een soort zwaktebod. Als er niets meer te bereiken valt, dan is er nog één houding over, en dat is hoop houden. We hopen op vrede en we hopen op een duurzamere wereld zonder klimaatrampen, maar hé, is dat realistisch? Moeten we niet vrezen voor het ergste?
Jazeker, hoop is realistisch, dat is de les die ik van Jane Goodall heb geleerd. Want de hoop alleen al is een teken dat ergens, hoe ver weg ook, er een kans is dat de zaken zich ten goede gaan keren. Zoiets als het verhaal van de kikker in het glas melk, die maar bleef trappelen en er niet uitkwam. Schijnbaar hopeloos. Totdat door zijn ogenschijnlijk zinloos getrappel de melk werd omgezet in boter, en de kikker makkelijk over de rand kon stappen, en zo aan de verdrinkingsdood ontsnapte..
Goed, hoop en Jane Goodall. Goodall heeft een groot vertrouwen in de veerkracht van mensen. En nog belangrijker, hoop geeft ons de wil en de kracht om niet alleen onszelf, maar ook om de wereld te verbeteren. Hoe zou je je immers voor een ideaal kunnen inzetten zonder hoop, zegt Goodall. Hoop is geen zwaktebod, hoop doet leven.
Een tijdje geleden werd ik diep geraakt door een filmpje waarin een vrouw midden in Teheran haar kleding uittrok, en in haar ondergoed over straat liep, als protest tegen de absurde kledingvoorschriften van het Iraanse regiem. Wat een moed. Wat een power! Onmiddellijk kwam ik tot de conclusie dat ik zoiets nooit zou durven. Veel te schijterig voor. Maar het stimuleert wel om zelf ook iets te doen. Om tenminste iets te zeggen en niet zonder slag of stoot je wereldbeeld te laten bepalen door Ayatolla’s, Trump, Musk, Caroline van der Plas of Wilders.
En soms pleeg je dan ook een heel klein ieniminipietsie daadje van verzet. Deze week ben ik gestopt met X en overgestapt op Bluesky. Ja, ik volg graag Zelensky en Barack Obama, maar ik kon het niet meer over mijn hart verkrijgen om nog langer de gevaarlijke speeltjes van Musk te ondersteunen. Nu moet ik ook nog van Whatsapp af, want Zuckerberg is bijna net zo erg, maar hé, ik heb ook familie en vrienden die ik nog wil kunnen bereiken.
En aangekomen op Bluesky las ik meteen een tweet (of zeg je op Bluesky een sky ) die me enorm aan het denken zette. De tweet op Bluesky was van Jason Hickel, hoogleraar economische antropologie aan het Instituut voor Milieuwetenschappen van de Universiteit van Barcelona. Vanaf nu volg ik hem. Hij schreef:
De klimaatcrisis laat zien dat onze beschaving nooit georganiseerd is geweest rond wetenschap, in tegenstelling tot het gebruikelijke verlichtingsverhaal. Het is georganiseerd rond kapitaal. Wetenschap wordt omarmd wanneer het de belangen van kapitaal dient, en wordt vaak genegeerd wanneer dat niet het geval is.
Laat dat eens op je inwerken. Sinds de verlichting heeft de rede en de wetenschap ons grote vooruitgang gebracht. Filosofen als Descartes, Auguste Comte en Adam Smith hebben er boekenkasten over volgeschreven. En tot op de dag van vandaag is dat het heersende beeld. Wetenschap dient de mens. En zo is de uitvinding van de stoommachine of de uitvinding van pesticiden en onkruidverdelgers, tot aan de invoering van social media van Musk en Zuckerberg ons ook altijd verkocht. Pesticiden brengen meer voedsel en Social media zouden ons democratie en ongebreidelde toegang tot informatie en wereldwijde contacten opleveren.
En de zaken liggen natuurlijk, zoals zo vaak, ook hier weer niet zwart-wit. Want dat is allemaal waar, wetenschap heeft vaak ons leven veraangenaamd. Maar evenzeer kun je, net als Jason Hickel zeggen, dat in toenemende mate niet vooruitgang, rede of wetenschap -kortom het Verlichtingsideaal- leidend is geweest voor onze beschaving, maar geld.
De wetenschap toont onomstotelijk aan dat de huidige snelle klimaatverandering wordt veroorzaakt door de mens en tot enorm veel schade leidt, maar geld verdienen aan olie en gas gaat toch nog altijd voor. De techgiganten werden giganten omdat niet communicatie en eerlijke informatie bovenaan het lijstje van Musk en co staan, zoals ons jarenlang valselijk is voorgehouden, maar geld.
In de wetenschap hadden we al veel eerder en sterker onze aandacht op de bestrijding van malaria in Afrika kunnen richten, maar daar viel minder geld mee te verdienen dan met de ontwikkeling van medicijnen zoals Prozac, tegen een westerse volksziekte, depressie.
Kortom, Hickel heeft zeker een punt. Ik heb geen zin meer om in de algoritmen van Musk te trappen en bij te dragen aan zijn verdienmodel. Een mooi inzicht. En gelukkig maakt zo’n inzicht mij niet depressief, maar eerder strijdbaar. Het geeft zelfs hoop, we zijn veerkrachtig, we gaan er tegenaan. Zo’n tweet van Jason Hickel raakt mijn gevoel en zet aan tot actie.
En verdomd, ik zag toevallig deze week ook een ander LinkedIn bericht van Jan Rotmans. Ja, ik geef toe dat dit verhaal wel een beetje aan elkaar hangt van de tweets en de LinkedIn berichten, maar daar kan ik ook niets aan doen. Zo ging dat nou eenmaal deze week. En van het aloude adagium van Gerard Reve dat ‘echt gebeurd’ geen excuus is, trek ik me lekker niks aan.
Goed. Rotmans zei, dat als hij één ding in al die jaren had geleerd, dat je mensen in hun emotie moet raken. Tussen weten en begrijpen ligt gevoel. We kunnen noodzakelijke transities analyseren, verklaren en wetenschappelijk onderbouwen, maar we gaan pas over tot actie als we in ons hart geraakt worden. “Liever raak ik mensen in hun hart dan in het hoofd, want als je het hart weet te raken is dat onomkeerbaar,” volgens Rotmans.
En zo is het maar net, heb ik daar weinig origineel, nog aan toe te voegen. De inzet van community’s, juist het positieve klimaatnieuws, het onvoorstelbare doorzettingsvermogen van Urgenda en de grenzeloze moed van de vrouw in haar ondergoed in de straten van Teheran, dat raakt me in het hart.
En dat biedt hoop.
Bron: Jane Goodall en Douglas Abrams, Het boek van hoop, Rainbow 2023
Wil je in actie komen en iets doen? Lees hier hoe je vlierstruiken kan redden.